1. معماری دست کن اویی ( شهر زیر زمینی ) انچه به نام شهر زیر زمینی معروف است در واقع ساختار های متراکم , پیچیده و گسترده ای چون دالان های باریک تودرتو و اتاق هایی با ابعاد کوچک است مجموعه اویی درزیر بافت قدیم شهر شکل گرفته و تا سطح کنونی شهر نیز گسترده شده است . وسعت این شهر به دلیل ارتباط میان محلات و حفاظت از جان و مال مردم در مواقع نا امنی زیاد بوده و در دو سطح افقی و عمودی گسترش یافته است . این معماری دست کن در شهر نوش اباد اویی نام گزاری شده است. غیر از ورودی اصلی ارتفاع تمام قسمت های اویی به قد طبیعی یک انسان و بین 170 تا 180 سانتیمتر است. بر سطح دیوار ها و در فواصل اندک جای پیه سوز به چشم می خورد در بعضی قسمت ها نیز درون دیوار, سکوهای کوتاهی جهت نشستن ایجاد شده است که در بعضی از اتاق ها تبدیل به طاقچه جهت قرار دادن اشیاء می شود. سیستم تهویه شهر زیر زمینی نوش اباد از طریف کانال هایی بوده که در طبقه اول و به سطح زمین ایجاد شده است. چاه های مرتبط طبقات علاوه بر عملکرد عبور و مرور باعث ایجاد یافتن هوا در طبقات پایین می شده است . این عمل در مورد چاه های قنات نیز مصداق دارد. دسترسی به این فضاها به دلیل قرار گرفتن در زیر زمین از طریق یک چاه و کانال باریک و کوتاه میسر می گردد . موضوع تدافعی و پناهگاه بودن این نوع معماری که در دل زمین ایجاد شده , تاثیر فراوانی بر چگونگی ارائه پلانی معماری ان گذاشته است. بنابراین در خصوص ورودی , دسترسی به این فضاها نمی بایست به سهولت انجام بپذیرد . روشنایی این فضاها بوسیله پیه سوزهای سفالی بوده و روغن انها احتمالا از دو عصار خانه تاریخی موجود در نوش اباد تهیه می شده است . در مواقع نا امنی و پناه گرفتن در زیر زمین اب مصرفی اهالی از پایاب ها و قنات ها تامین می شده است .علاوه بر پایاب ها مسیر اویی ها بگونه ای بوده که در بعضی از قسمت ها به قنات مرتبط می شده است . تاریخ ایجاد و استفاده از این بنا ها به دوران ساسانی و اوایل اسلام می رسد که در دوران های بعدی یعنی سلجوقی تا صفویه و حتی قاجار مورد استفاده بوده است . این مجموعه ارزشمند به شماره 15816 و به سال 1385 ثبت در فهرست اثار ارزشمند ملی گردیده است .
کلمات کلیدی: